Διονύσιος Λαυράγκας: Ο ταμένος της όπερας

• Ο συνθέτης Διονύσιος Λαυράγκας (1860-1941) είναι η προσωποποίηση της όπερας στην Ελλάδα, στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Επί σαράντα χρόνια αφιερώθηκε στο λυρικό θέατρο, μεταφράζοντας και διδάσκοντας έργα, εκπαιδεύοντας και αναδεικνύοντας νέους καλλιτέχνες, καταρτίζοντας θιάσους, διευθύνοντας δοκιμές και παραστάσεις.

Μουσική για την πρώτη ομιλούσα ελληνική ταινία, «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας», είχε γράψει ο Λαυράγκας

Παράλληλα, ασχολήθηκε εντατικά με τη σύνθεση: το έργο του ανήκει στην Εθνική Μουσική Σκηνή, διότι ενσωμάτωσε στις συνθέσεις του μοτίβα από το δημοτικό τραγούδι. Η αυτοβιογραφία «Τ’ απομνημονεύματά μου», τα οποία τυπώθηκαν δύο χρόνια πριν από το θάνατό του (1939) από τις εκδόσεις «Γκοβόστη», επανεκδίδονται από τον ίδιο οίκο, 68 χρόνια μετά το θάνατο του Κεφαλονίτη συνθέτη. Η επιμέλεια ανήκει στη Νίκη Μολφέση, ενώ τον πρόλογο υπογράφει ο αρχιμουσικός της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών Βύρων Φιδετζής.

«Σε μία εποχή», εκτιμά ο προλογίσας τη νέα έκδοση, «που δεν υπήρχαν στον τόπο μας οργανωμένοι μουσικοί θεσμοί, όπως ορχήστρες και χορωδίες, καθώς και θέατρα ικανά να φιλοξενήσουν μια όπερα (με κάποιες εξαιρέσεις στα Επτάνησα και λιγότερο στην Αθήνα, την Πάτρα και την Ερμούπολη) οι αγωνιστές αυτοί της τέχνης, με τον Λαυράγκα επικεφαλής, δεν όργωσαν μόνο την Ελλάδα, αλλά ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο απ’ την Αλεξάνδρεια ώς και την Πόλη, και από την Οδησσό ώς το Βουκουρέστι και τη Σμύρνη».

Τα «Απομνημονεύματά μου» του Διονυσίου Λαυράγκα δημοσιεύθηκαν αρχικά σε συνέχειες στην εφημερίδα «Πρωία». Στο ίδιο έντυπο (27 Ιουλίου 1939) δημοσιεύθηκε κριτική του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου για το βιβλίο, την οποία βρίσκουμε στην επανέκδοση. Σημειώνει ο ποιητής, πεζογράφος και παιδαγωγός για την αυτοβιογραφία του συνθέτη:

«Ο Δ. Λαυράγκας διηγείται την ατομική του και τη γενικώτερη περιπέτεια ακριβώς καθώς θα την εξέθετε σ’ ένα φιλικό κύκλο, παίρνοντας τους φραστικούς του τρόπους στην τύχη, μα και διανθίζοντας την αφήγησή του μ’ ένα σωρό απροσδόκητα και αποκαλύπτοντας από σελίδα σε σελίδα ευρύτερα τη ρωμαλέα χιουμουριστική του διάθεση, τη φιλοσοφημένη του σκέψη, την ευαισθησία του, την παρατηρητικότητά του και τη θαυμαστή του οξύτητα στην εκτίμηση προσώπων, πραγμάτων και καταστάσεων».

Σημαντικό δημιούργημα του Διονυσίου Λαυράγκα, που σφράγισε την εξέλιξη του μελοδράματος στην Ελλάδα, είναι η ίδρυση, το 1898, του «Ελληνικού Μελοδράματος». Με τον μουσικό αυτό θίασο περιόδευσε εντός και εκτός Ελλάδας (Κωνσταντινούπολη, Οδησσό, Σμύρνη, Αίγυπτο, Ρουμανία).

Δεν είναι, όμως, πολύ γνωστό ότι έγραψε τις μουσικές για δύο ταινίες: τη βωβή «Το δαχτυλίδι του Πιερότου» (1918) και την πρώτη ομιλούσα «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1932). Η δεύτερη βασίστηκε στο ομώνυμο έμμετρο ειδύλλιο τού Δημητρίου Κορομηλά, ο οποίος άντλησε την έμπνευσή του από το ποίημα του Γιάννη Ζαλοκώστα, «Μια βοσκοπούλα αγάπησα». Το μελοποίησε ο Διονύσιος Λαυράγκας και το έκανε το πασίγνωστο τραγούδι, που γνωρίζει το πανελλήνιο. Πρωταγωνιστούσε, ανάμεσα σε άλλους, ο Μάνος Κατράκης. Η αυτοβιογραφία τελειώνει μ’ ένα αίτημά του, που ακούγεται σαν παράπονο: «Τόσων ετών κόποι, αγώνες, θυσίες δεν είναι δυνατόν να πάνε χαμένοι και, αργά ή γρήγορα, θα λάβει σάρκα και οστά το όνειρο που σαράντα πέντε χρόνια με βαυκάλιζε ανελλιπώς, καθώς και ο διακαής εκείνος πόθος, που κράτησα άσβεστο μέσα στην ψυχή μου».

Οχι, η προσφορά του δεν πήγε χαμένη: η Εθνική Λυρική Σκηνή εγκαινιάζεται με την οπερέτα «Νυχτερίδα» του Γιόχαν Στράους, στις 4 Μαρτίου 1940.* [Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 9 Ιουνίου 2009]